Ziekten bij vijvervissen

Vitale vissen zijn het beste bewijs van een gezonde vijver. Helaas is het omgekeerde ook waar: zodra er iets mis is in de vijver, neemt de kans op ziektes bij vijvervissen snel toe. In dit artikel willen we de oorzaken en symptomen van ziekten behandelen, enkele uitleggen en advies geven over hoe ze te vermijden en te behandelen.

Oorzaken

Laten we bij het begin beginnen: met de redenen voor een visziekte. De woonomstandigheden zijn de oorzaak van de meeste ziekten bij vijvervissen. Voorbeelden hiervan zijn verkeerde voeding, slechte waterwaarden, een te kleine vijver en een te hoge bezettingsdichtheid. De resulterende stress leidt vervolgens tot een verzwakking van de afweerfuncties van de vis. Dit verhoogt de gevoeligheid voor parasieten, bacteriën en andere ziekteverwekkers. Een andere veel voorkomende reden is dat ziekten worden geïntroduceerd door nieuwkomers. Het is daarom raadzaam om nieuw verworven vissen eerst in een quarantainebak te houden, ze te observeren op eventuele afwijkingen en ze pas daarna in de vijver te zetten als ze vrij zijn van symptomen. Oplettende vijverbezitters kunnen veel ziekten vroegtijdig opsporen als u uw vissen regelmatig observeert. Je zult vinden het gemakkelijker om afwijkingen op te sporen.

Tekens

Het is vaak niet zo moeilijk om ziekten vroeg te identificeren - je moet alleen weten waar je op moet letten. Allereerst is er de gedragsverandering: bijvoorbeeld een gebrek aan een ontsnappingsreflex, een gebrek aan eetlust, lang aan de oppervlakte blijven staan of op de grond liggen. Zwemstoornissen zoals wankelen en ondersteboven staan zijn ook gemakkelijk te herkennen. Wrijven over de bodem of de rand van de vijver en naar voren zwemmen wordt eerder afgewezen - maar dit gedrag is vaak tekenen van ziekte. Evenzo springen vissen die geplaagd worden door jeuk af en toe uit het water. Veranderingen in ademhaling zijn vaak moeilijker te beoordelen: Zeer snelle kieuwbeweging is moeilijk te detecteren in een normale vijver, terwijl noodademhaling op het wateroppervlak gemakkelijker is. Bovendien kunnen ziekten leiden tot lichamelijke veranderingen, die op veel verschillende manieren kunnen plaatsvinden. Dit kunnen kleurveranderingen, tandplak op het huidoppervlak, vermagering of veranderingen in lichaamsvorm zijn. Onze lijst hier pretendeert niet volledig te zijn. Want natuurlijk kunnen - afhankelijk van de ziekte - ook andere symptomen opvallen.

Belangrijk: Veel ziekteverwekkers kunnen zich zeer goed vermenigvuldigen en zich snel verspreiden in water. Dus als je de eerste ziekteverschijnselen opmerkt, reageer dan direct!

Behandeling

Afhankelijk van de ziekte kunt u uw vissen ook zelf behandelen. Bijvoorbeeld met zoutbaden of vrij verkrijgbare middelen van dierenwinkels. Een grote gedeeltelijke waterverversing helpt vaak. Een zo nauwkeurig mogelijke diagnose is belangrijk bij de behandeling van ziekten! Want zelfs als er medicijnen zijn die effectief zijn tegen verschillende ziekten: er bestaat niet zoiets als een breedspectrummedicijn "tegen alles". En onnodige medicamenteuze behandelingen belasten het organisme van uw vissen alleen maar extra en kunnen leiden tot ongewenste resistentie. Wij raden u daarom aan om bij ziekte een dierenarts te raadplegen die gespecialiseerd is in vissen. Hij kan uw vissen helpen met een gerichte behandeling en u voorzien van deskundig advies.

Veel voorkomende visziekten in de vijver

Hier zijn enkele belangrijke voorbeelden van visziekten en hun behandelingen. Als u een ziekte vermoedt, raden wij u aan om vóór de behandeling altijd het advies in te winnen van een dierenarts die gespecialiseerd is in vissen. Op deze manier kan een nauwkeurige diagnose worden gesteld en kan een juiste behandeling worden gestart. Onnodige en verkeerde behandelingen moeten ten koste van alles worden vermeden in het belang van uw vissen.

Parasieten

Witte vlekziekte (ichthyophthirius multifiliis)

Deze eencellige parasiet veroorzaakt karakteristieke witte vlekken op het slijmvlies van zijn gastheren. Af en toe worden ook de ogen van de vissen aangetast. Schade aan de kieuwen veroorzaakt door witte vlekziekte leidt tot kortademigheid.
De ingewikkelde Latijnse naam van de protozoa wordt vaak gebruikt in afgekorte vorm ("ichthyo"). Ichthyo vermenigvuldigt zich razendsnel. De pokdalige witte gezwellen vallen na een tijdje van de vis en vallen op de grond. Daar ontwikkelen zich na ongeveer 24 uur (afhankelijk van de watertemperatuur) tot 1000 vrijzwemmende zwermers, die de vissen opnieuw aanvallen. Voor de behandeling geldt: hoe eerder, hoe beter. Therapie kan met bijvoorbeeld malachietgroen, maar moet minimaal (!) 5 dagen worden uitgevoerd. Soms is een langere behandelperiode nodig.

Costia (ichthyobodo necator)

Deze skin clouders zijn klassieke zwakteparasieten. Bij volwassen vissen met een gezond en functionerend immuunsysteem hebben de protozoa nauwelijks kans op schade. Als de vijverbewoners echter nog erg jong zijn of al verzwakt zijn door andere ziekten, hebben deze flagellaten het gemakkelijk. Het verlagen van de watertemperatuur tot onder de 15°C bevordert ook een plaag. De parasieten irriteren dan het slijmvlies. Daarom vormen zich witblauwe glinsterende opaciteiten. Door de slijmvliezen te beschadigen, maken ze de weg vrij voor extra infecties, bijvoorbeeld met schimmels. Daarom leiden massale plagen vaak tot dodelijke slachtoffers. Soms zijn zoutbaden voldoende voor behandeling. Ze ondersteunen de stofwisseling van de vissen en stabiliseren zo ook het immuunsysteem. Voor elke medicamenteuze behandeling moet u altijd de oorzaak onderzoeken. Want in het geval van een Costia-besmetting is het altijd niet alleen belangrijk om deze te behandelen, maar ook om de oorzaak van de immuundeficiëntie te vinden en weg te nemen. Anders kom je nooit van de parasiet af en lok je alleen maar weerstand uit. Als er iets niet duidelijk is, kunt u daarom beter contact opnemen met uw vertrouwde visdierenarts.

Botten (gyrodactylus spp., dactylogyrus spp.)

Deze kleine wormpjes kunnen erg vervelend zijn voor uw vijverbewoners. Ze zijn meestal niet zichtbaar voor het blote oog. Ze kunnen alleen betrouwbaar worden gedetecteerd met een microscoop.
Er wordt onderscheid gemaakt tussen huidwormen (Gyrodactylus spp.) en kieuwwormen (Dactylogyrus spp.).
De huidbot wordt voornamelijk op de buitenhuid aangetroffen. Het beschadigt de slijmvlieslaag en maakt de weg vrij voor andere problemen: ontsteking van de schubben, algen en schimmelaantasting zijn mogelijke gevolgen. Aangetaste dieren schuren of springen af en toe, en hun huid kan troebel lijken. Gyrodactylus baart levende jongen en legt, in tegenstelling tot Dactylogyrus, geen eieren.
De eierleggende kieuwbot wordt voornamelijk - maar niet uitsluitend - op de kieuwen aangetroffen. Aangetaste vissen hebben ademhalingsproblemen omdat de plaag de kieuwen irriteert en opzwelt.
Er zijn effectieve voorbereidingen tegen staartvinnen. Als de besmetting laag is, helpen eenvoudige zoutbaden vaak. Als de diagnose met zekerheid is gesteld, kunnen preparaten uit de dierenwinkel (lees de bijsluiter!) of door de dierenarts voorgeschreven medicijnen worden gebruikt. Onnodige behandelingen met antiparasitaire middelen moeten koste wat kost worden vermeden. Anders wordt de weerstand bevorderd!

Visluis (argulus sp.)

Visluizen behoren - in tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden - tot de schaaldieren. Deze parasieten, die tot ongeveer 13 mm groot zijn, zijn ook met het blote oog te zien. Ze worden vaak geïntroduceerd door watervogels. Ze zitten stevig aangezogen op de huid en op de schaalzakken. Mogelijke gevolgen van een besmetting zijn roodheid van de huid door bloedingen of ontstekingen. Ernstige jeuk treedt meestal op. Aangetaste vissen wrijven zich daarom bijvoorbeeld in, of schieten uit het niets door de vijver. Individuele karperluizen kunnen worden verzameld. Als de besmetting ernstig is, moet er medicatie tegen worden ingenomen. Er zijn vrij verkrijgbare middelen hiervoor in de handel of medicijnen van uw dierenarts met kennis van vissen.

Paddestoelen

Visschimmel (saprolegnia parasitica)

Deze ziekteverwekker is bijna alomtegenwoordig. In de regel kan het gezonde vissen met een functionerend immuunsysteem niet schaden. Het wordt kritiek als het immuunsysteem verzwakt is, bijvoorbeeld door lage temperaturen in de winter. Ook laesies in het slijmvlies van de vis (bijvoorbeeld door jeuk en de daaruit voortvloeiende wrijving) maken Saprolegnia-infectie mogelijk. Vooral langdurige en reeds geïnfecteerde wonden worden vaak overwoekerd door deze schimmel. Dit uit zich meestal in katoenachtige bekledingen. Ze zijn aanvankelijk witachtig, maar kunnen ook een groen-grijze tint krijgen. Overigens lopen vooral de klauwen van vissen gevaar. Visschimmel leidt hier regelmatig tot grote verliezen.
Een besmetting met visschimmel kunt u verhelpen met in de handel verkrijgbare middelen die malachietgroen bevatten. Meer geconcentreerde zoutbaden voor de korte termijn brengen vaak verlichting.

Bacteriële ziekten

Het uiterlijk en het verloop van bacteriële ziekten in de vijver zijn zeer gevarieerd. Er zijn bijna geen bacteriën waarvan de aanwezigheid onvermijdelijk ziekten bij de vissen veroorzaakt. Bacteriële ziekten worden veel vaker veroorzaakt door bacteriën die al in de vijver aanwezig zijn en normaal gesproken geen schade aanrichten. Als het stabiele systeem "ontspoort", leiden deze bacteriën tot ziekten als ze zich in grote aantallen vermenigvuldigen. De resulterende ziekten worden meestal genoemd naar hun symptomen.

"Gatenziekte"

De "gatenziekte", ook wel erythrodermatitis, wordt meestal veroorzaakt door bacteriën. Maar ook andere ziekteverwekkers en - zoals zo vaak - ongeschikte omgevingsomstandigheden spelen een rol. Aangetaste dieren vertonen grote, zweerachtige gaten in de huid. Deze bevinden zich meestal op de stam of iets verder naar achteren richting de staartvin. Soms kun je tot in de spieren van de zieke vis kijken. Afhankelijk van de trigger en de omgevingsomstandigheden, vordert de ziekte in razend tempo. Plotselinge sterfgevallen en veel slachtoffers zijn mogelijk. Het is raadzaam om zo snel mogelijk een dierenarts te raadplegen die gespecialiseerd is in vissen. Met behulp van een wattenstaafje kan hij de ziekteverwekker bepalen, een resistentietest uitvoeren en een passende therapie starten.

"Vin rot"

Gerafelde vinnen, melkachtig troebel of rode verkleuring aan de randen van de vinnen: zo ziet "vinrot" eruit. Het algemene voorkomen van deze ziekte spreekt voor suboptimale veehouderijomstandigheden. Af en toe worden individuele vissen alleen lokaal aangetast, waarbij vaak een blessure de oorzaak is. Ook voor deze ziekte is een veterinair onderzoek en behandeling absoluut aan te raden. Want ook andere ziekteverwekkers kunnen een rol spelen. Daarom moet, voordat een specifieke behandelmethode wordt gekozen, een grondige diagnostiek worden uitgevoerd. Want zonder het wegnemen van de werkelijke oorzaak en zonder verbetering van de veehouderijomstandigheden is bestrijding van de ziekte niet mogelijk.

Virale ziekten

Koi herpesvirus (KHV)

Deze ziekte wordt al zo'n 20 jaar beschreven: infectie met het koi herpesvirus. Dit is een aangifteplichtige dierziekte. Het meest opvallende symptoom van deze ziekte is enorme schade aan de kieuwen. Het virus tast echter ook andere organen aan, zoals de huid, darmen en nieren. De vis kan onopvallend besmet zijn. In de regel is het alleen stress in verband met temperaturen tussen 16-28°C die ervoor zorgt dat de ziekte uitbreekt. Het gaat om apathie en gebrek aan eetlust. Er kan huidbeschadiging optreden. De dieren worden over het algemeen vatbaarder voor andere ziekten. Het meest opvallende is de soms enorme kortademigheid veroorzaakt door de kieuwbeschadiging. De vissen staan op het wateroppervlak of de filteruitlaat en happen letterlijk naar lucht. Er kunnen massale sterfgevallen optreden. Een causale behandeling is niet mogelijk. Voor zieke vissen, de enige optie is om de woonomstandigheden te optimaliseren en te isoleren. Voor de PCR-gebaseerde detectie van het koi herpesvirus neemt de dierenarts een klein stukje weefsel uit de kieuwen.
Andere vissen (behalve nuttige karpers) in de vijver worden niet ziek, maar kunnen het virus wel overdragen.

Karperpokken (CHV-1)

Als de temperaturen in de vijver dalen, kun je ze af en toe observeren: karperpokken of koipokken. Ze verschijnen als witachtige, doorschijnende, wasachtige afzettingen op de huid of vinnen. De kleine gezwellen groeien altijd bij geïnfecteerde dieren wanneer het immuunsysteem verzwakt, vooral in slechte omgevingsomstandigheden en wanneer het water te koud is (<12°C). Een "genezing" in de ware zin van het woord is niet mogelijk, omdat aangetaste vissen het virus continu bij zich dragen. Maar het is mogelijk dat de pokken verdwijnen. Dit kan worden bereikt door de houderijomstandigheden te optimaliseren.
Koipokken zijn in de regel geen reden tot bezorgdheid, het zijn slechts cosmetische gebreken. Alleen in extreme en uiterst zeldzame uitzonderlijke gevallen veroorzaken ze ernstige schade.

Andere ziekten

Zwemblaasontsteking

Ontsteking van de zwemblaas wordt vooral gekenmerkt door het feit dat de aangetaste vis niet meer zelfstandig op gecontroleerde wijze voor drijfvermogen kan zorgen. In het ergste geval ligt het dier constant op de bodem van de vijver. Alleen met de kracht van zijn vinnen kan hij moeilijk op en neer bewegen. Deze inspanning verteert het en bovendien krijgt het al snel eelt. Meestal worden alleen individuele dieren aangetast.
In de regel zijn parasieten, bacteriën of stofwisselingsstoornissen causaal betrokken. De juiste behandelmethode is afhankelijk van de oorzaak en moet worden bepaald door een bevoegde dierenarts. Ongeacht de oorzaak van de zwemblaasontsteking, helpt het meestal om de watertemperatuur te verhogen tot ongeveer 25-27°C en jodiumvrij tafelzout toe te voegen om de nierfunctie te ondersteunen. Helaas hebben eenmaal zieke dieren de neiging om weer zwemblaasproblemen te krijgen.

Energiedeficiëntiesyndroom (EMS)

Het gebrek aan energie-syndroom is een klassieke lenteziekte. Het treedt op wanneer er een tekort is tussen de benodigde energie en de beschikbare energie. Mogelijke redenen voor dit gebrek aan energie kunnen slechte voeding zijn in de zomermaanden of te vroeg stoppen met voeren in de winter. Een lage zuurstofconcentratie in het water bevordert ook de ontwikkeling van EMS. Logischerwijs lopen vermagerde, vermagerde dieren bijzonder risico. Paradoxaal genoeg komt het energietekortsyndroom ook relatief vaak voor bij zwaarlijvige dieren - omdat ze hun vetreserves niet voor zichzelf kunnen gebruiken bij lage temperaturen.
De vissen die getroffen zijn door het EMS vertonen ongecoördineerd zwemgedrag, ernstig vertraagde reacties en oppervlakkige ademhaling. Uw nierfunctie is ernstig beperkt, wat betekent dat water zich ophoopt in de lichaamsholte. Aangetaste dieren zien er soms dik en gezwollen uit. De schubben kunnen uitsteken als dennenappels, de ogen steken uit. Dieren die getroffen zijn door EMS worden geholpen door het water langzaam te verwarmen met niet meer dan 2°C per dag en matig zout aan het water toe te voegen. Het voeren met goed verteerbaar voer kan worden gestart wanneer de vis weer bijna normaal gedrag vertoont. De EMS is een noodgeval! Doden zijn niet ongewoon.

Voorkom visziekten

Voorkomen is beter dan genezen! Want zoals gezegd, een ziekte in de vijver kan zich snel verspreiden en soms zelfs dodelijk zijn. Bied uw vissen optimale huisvestingsomstandigheden om dit te voorkomen. Zorg voor een goede waterkwaliteit en geschikte filtratie. De grootte van de vijver moet overeenkomen met het aantal vissen dat wordt gehouden en de behoeften van de soort die u verzorgt. Let op een evenwichtige voeding. Bewaar het voedsel op een koele, droge plaats uit de buurt van lucht. Dit beschermt het tegen voortijdig bederf. Eventueel kan aanvulling van het rantsoen met vitamines zinvol zijn.
Zorg er ook voor dat u een deskundige visdierenarts vindt. Als het ergste gebeurt, moet u zijn contactgegevens al hebben en niet eerst naar een geschikte dierenarts hoeven te zoeken.
Preventieve behandeling van uw vissen met medicijnen raden wij af. Onnodige behandelingen belasten het gevoelige visorganisme en kunnen zelfs leiden tot resistentie bij de ziekteverwekkers. Het is essentieel om dit te vermijden!
Preventief onderzoek daarentegen is wel degelijk zinvol. Veel visdierenartsen bieden voorjaars- en najaarscontroles aan. In de kritieke transitiefasen heeft u een beter overzicht van de gezondheidstoestand en dus een hoger beveiligingsniveau.
Aan de andere kant kunt en moet u zelf regelmatig de waterwaarden controleren. Bij negatieve veranderingen kunt u in een vroeg stadium passende tegenmaatregelen nemen. Actieve beluchting van de vijver met behulp van luchtpompen of de filterdiffusor brengt zuurstof in het water. Dit helpt de vissen om plotselinge stressvolle situaties beter te overleven.
Breng geen grote veranderingen aan bij lage of dalende temperaturen - tenzij dit absoluut noodzakelijk is. Dit betekent ook dat er geen nieuwkomers mogen worden ingezet.

Houd uw vissen altijd goed in de gaten. Je leert veel over hun natuurlijk gedrag en herkent ziektesymptomen des te gemakkelijker.