Straf nodig? - niet gestraft worden!

In het dagelijks leven met uw kat zullen er altijd situaties zijn waarin hij iets doet wat u niet wilt. Een mogelijke reactie hierop zou zijn om met straffen hen ertoe te bewegen dit gedrag nu en in de toekomst achterwege te laten. Dit was lange tijd een gebruikelijke manier. In de moderne diertraining worden straffen echter om een goede reden vermeden. In dit artikel leer je waarom je heel goed moet nadenken over het toepassen van straf op je kat.

Wat is eigenlijk een boete?

Volgens de leertheorie spreekt men alleen van "straf" wanneer een stimulus de kans op optreden van een gedrag vermindert. In eenvoudiger bewoordingen, als uw reactie op het gedrag van uw kat ervoor zorgt dat ze daarna stopt of het gedrag vermindert, dan heeft u dat gedrag bestraft. Uw kat zal stoppen met het gedrag te vertonen omdat hij bang is voor de negatieve gevolgen. Je straft dus geen levend wezen, maar een bepaald gedrag.

Er zijn twee verschillende soorten gevolgen van sancties:

• Er wordt iets onaangenaams toegevoegd, bijv. een plons uit de spuitfles, schelden, duwen, angstaanjagend geluid, opblazen, etc.
• Er komt een einde aan iets aangenaams, bijv. wanneer u het voer van uw kat weghaalt, stopt met spelen, hem met rust laat, enz.

Wanneer werken straffen?

Sterker nog, het werkt in de praktijk veel minder vaak dan verwacht om het gedrag van een kat op de lange termijn betrouwbaar te beïnvloeden door middel van een straf. Dat komt omdat er aan vier criteria moet worden voldaan voor een "geslaagde straf":

• De timing moet goed zijn. Je straf moet onmiddellijk zijn en binnen een seconde na het ongewenste gedrag van je kat. Als het later is (of eerder omdat je aanneemt dat er iets specifieks gaat gebeuren), heeft ze weinig kans om te begrijpen wat je haar probeert te vertellen.
• Je moet de juiste maat nemen. Enerzijds moet een boete voor langdurige effectiviteit wel indrukwekkend zijn. Anderzijds moet het niet te hard zijn, want te sterke emoties kunnen ook tot verkeerde verbanden leiden.
• Elke keer dat uw kat zich ermee bezighoudt, moet u het betreffende ongewenste gedrag op de juiste manier straffen. Anders is het een succes.
• Ten slotte moet uw kat het verband leggen tussen haar gedrag en de straf. Dat wil zeggen, ze moet op het idee komen dat ze de straf veroorzaakte door haar gedrag.

Als aan deze punten niet allemaal wordt voldaan, is er sprake van een "strafpoging".

Wat gebeurt er als je straft?

Je kat stopt met ongewenst gedrag als ze je straf ongemakkelijk vindt. Wij mensen moeten ons echter realiseren dat dit natuurlijk werkt juist omdat een straf nare gevoelens oproept. Als de straf een einde maakt aan iets aangenaams, zal je kat zich gefrustreerd, teleurgesteld of boos voelen. Als haar als straf sociaal contact of toegang tot het huis of voedsel wordt ontzegd, kan dit leiden tot onzekerheid of angst. Wanneer iets onaangenaams als straf wordt opgelegd, roept dit meestal onzekerheid, angst, shock, frustratie en/of woede op.

Wat gebeurt er niet bij het straffen?

Als je kat iets doet, zit er altijd een behoefte achter:

• Ze krabt aan de bank omdat ze net wakker is en zich wil uitrekken.
• Misschien krabt ze aan het nieuwe boeket omdat een wiebeltakje haar nieuwsgierigheid heeft gewekt.
• Ze grijpt je voet met haar klauwen omdat ze vol energie en gedrevenheid zit.
• Ze verveelt zich dood of ze sterft van de honger, dus miauwt ze tijdens een rondleiding.

Als je haar nu straft, stopt ze misschien met het huidige gedrag - maar de behoefte achter het gedrag verdwijnt niet.

Dit kan uw kat ertoe aanzetten andere manieren te proberen om aan haar behoefte te voldoen. Of ze raakt in een conflict: aan de ene kant voelt ze haar behoefte heel sterk, aan de andere kant is ze bang voor de gevolgen als ze voor zichzelf probeert te zorgen.

Bij het straffen blijven de behoeften achter het gedrag onopgemerkt - en dus ook de feitelijke oorzaak van het gedrag.

Mogelijke bijwerkingen van straffen

Conflicten en negatieve gevoelens zoals frustratie, angst of woede behoren tot de meest voorkomende oorzaken van gedragsproblemen zoals urinevlekken of agressie tussen samenwonende katten. Vaak genoeg gebruiken katten andere katten als bliksemafleiders voor de frustratie die ze bij ons ervaren. Als een kat angstig of boos wordt vanwege straf, kan dit in het slechtste geval resulteren in defensief agressief gedrag tegen ons als reactie.

Het kan ook slecht voor je zijn: je kat kan bang voor je worden. Ze ziet dat je haar het onaangename brengt. Als je niet aan de criteria voor straf voldoet, is het ongemak vanuit het oogpunt van je kat volkomen willekeurig. Het is ook ongelooflijk moeilijk voor ons mensen om te beoordelen hoe een kat zich zal voelen. Als je kat al bang of verlegen is, zou straf zeker een no-no moeten zijn als je hun vertrouwen niet wilt verliezen.

Maar ook bij zelfbewuste katten en bij zogenaamd onschuldige straffen is het moeilijk om een fout te maken. Ik wil graag een persoonlijke ervaring met je delen: jaren geleden speelde ik met katten in een dierenasiel en klikte op vrijwillige basis met ze. Een van "mijn" katten was Don, een dappere, zelfverzekerde kat die de neiging had om plotseling in mijn hand te klauwen - ik leerde pas later dat het helemaal niet plotseling was, maar wanneer ik zijn onderrug aanraakte, wat heel veel katten vinden ongemakkelijk. Hoe dan ook, op een dag, toen hij me weer slecht te pakken kreeg, volgde ik het vaak gegeven advies om hem als straf te blazen: ik blies een keer in zijn gezicht, heel licht. Het resultaat: Don kwam nooit dichterbij dan binnen een wijde armlengte.

Blijkbaar was de gekozen straf om op Don te blazen zeer effectief. Hij koppelde ze echter niet aan zijn agressieve gedrag zoals ik van plan was. Hij koppelde ze aan zijn benadering van mij en vertoonde dit gedrag in de toekomst betrouwbaar niet meer.

Doorblazen wordt vaak aanbevolen als een onschuldige straf waarbij men vermeend kattengedrag imiteert (sissend) en daardoor goed te begrijpen is. Wat helemaal vergeten is: we zijn geen katten. Wij zijn mensen en daarom vele malen groter dan een kat. Als we hetzelfde doen, kunnen we veel dreigender overkomen dan een mededier.

Onderbreker

"Maar wat kan ik doen als mijn kat iets doet wat ik niet mag?" In deze noodsituatie kunt u proberen een neutrale onderbreker te gebruiken. Dit betekent dat je voor een afleiding zorgt die je kat afleidt van wat ze aan het doen is zonder haar te laten schrikken of haar ongemakkelijk te maken. Dit kan iets zijn dat u doet om de aandacht van uw kat te trekken door iets ongewoons of opwindends te doen of te laten verschijnen:

• Je loopt naar de voerbak (zonder eten eruit te halen), je zet een bak of stoel bij je kat, je opent een deur of raam - kies iets dat jouw specifieke kat kan interesseren.
• Soms werkt een heel simpel trucje: laat een pen naast je op de grond vallen. En als de kat snel kijkt, praat dan tegen hem en roep hem.

In ieder geval moet je je kat na de geslaagde afleiding nog wat langer bezig houden, zodat hij niet meteen het ongewenste gedrag hervat.

Outlook

Natuurlijk kunt u uw kat regels aanleren. Dit kan ook zonder boetes. In het artikel "Hoe maak je kattentraining leuk" lees je hoe je je gewenste gedrag kunt aanleren. En in het artikel "Gedragsanalyse als basis voor uw kattentraining" krijgt u inzicht hoe u het gedrag van uw kat kunt analyseren en vervolgens ongewenst gedrag kunt voorkomen.